Depresja dzieci i młodzieży.
Badania pokazują, że zaburzenia depresyjne w Polsce diagnozuje się u ok. 2% dzieci (równie często u dziewczynek i chłopców w wieku 6-12 lat) oraz u ok. 19-32% nastolatków (w grupie wiekowej 13-17 lat dziewczynki chorują na depresję dwukrotnie częściej).
Niepokoją statystyki dotyczące prób samobójczych (w 2016 r. odnotowano 481 takich zdarzeń, 161 zakończyło się śmiercią). Samobójstwa zwykle popełniają chłopcy, natomiast dziewczynki mają częściej myśli samobójcze i dokonują samookaleczeń.
Postawienie prawidłowej diagnozy może uniemożliwiać bagatelizowanie objawów przez dorosłych, zarówno w domu, jak i w szkole, oraz tłumaczenie ich młodzieńczym buntem. Jak odróżnić go od choroby? W przypadku buntu nastolatek intensyfikuje i pogłębia swoje aktywności. Kiedy choruje na depresję jest apatyczny i wycofuje się z życia rodzinnegoi towarzyskiego, przestaje uczęszczać do szkoły. Cierpi w milczeniu albo ucieka w nałogi, zachowuje się agresywnie, samookalecza, uzależnia od świata wirtualnego i mediów społecznościowych, które pomagają mu poradzić sobie z osamotnieniem, dając namiastkę relacji. Nierzadko pojawiają się również zburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia), szczególnie w przypadku dziewcząt, u których choroba może spotęgować kompleksy związane z własnym ciałem, charakterystyczne dla okresu dojrzewania. Manifestacja tego typu zachowań jest nierzadko zawoalowanym wołaniem o pomoc.
Depresja często przebiega skrycie, upośledzając stopniowo funkcjonowanie nastolatka. Ujawnia się zmianami w zachowaniu i właśnie je najłatwiej zaobserwować. Kiedy je dostrzeżemy należy zawsze reagować.
Objawy depresji młodzieńczej:
*złe samopoczucie fizyczne: niespecyficzne dolegliwości bólowe, nadmierne wyczulenie na punkcie funkcjonowania swojego organizmu (wyolbrzymianie bólu),
*zaburzenia aktywności – brak energii, szybkie męczenie się, ciągłe uczucie znużenia,
*zaburzenia koncentracji uwagi i zapamiętywania, które mogą powodować problemy w nauce,
*lepsze funkcjonowanie w godzinach wieczornych niż w ciągu dnia, trudności z porannym wstawaniem, zaburzenia snu i apetytu,
*rozdrażnienie (dysforia), uczucie zmęczenia, przygnębienie, zmienność nastroju,
*utrata zdolności do odczuwania przyjemności,
*niskie poczucie własnej wartości, negatywna ocena siebie, rzeczywistości i przyszłości,
*izolowanie się – ograniczenie kontaktów z otoczeniem, zamykanie się w sobie,
*zachowania autodestrukcyjne: używanie alkoholu, substancji psychoaktywnych, samookaleczenia, myślenie o śmierci, w tym próby samobójcze,
*zmiany apetytu: jego brak i chudnięcie lub objadanie się i przybieranie na wadze.
Zasady postępowania w depresji u
osoby poniżej 18. roku życia.
Korzystanie z pomocy w poradni zdrowia psychicznego oraz poradni psychologiczno-pedagogicznej wymaga zgody rodzica bądź opiekuna prawnego.
W razie trudności w przedstawieniu sprawy rodzicom, osoba niepełnoletnia z depresją możew pierwszej kolejności zgłosić się do psychologa lub pedagoga szkolnego, ewentualnie swojego wychowawcy.
Jeżeli psycholog, pedagog bądź nauczyciel podejrzewa, że uczeń może mieć poważne problemy natury psychicznej (np. dokonuje samookaleczeń, ma wyraźnie zmienione zachowaniew sposób sugerujący chorobę psychiczną) powinien niezwłocznie poinformować o tym rodziców oraz zalecić wizytę w poradni specjalistycznej. Jeżeli personel szkoły ma uzasadnioną obawę, że rodzice nie interweniują pomimo widocznie zmienionego zachowania dziecka, możliwe jest i wskazane złożenie do Sądu Rejonowego Wydział Rodzinny i Nieletnich wniosku o wglądw sytuację rodzinną.
Jeśli natomiast występuje u ucznia nagła, niepokojąca zmiana w zachowaniu (np. mówi, że ma myśli samobójcze, jest agresywny wobec innych osób lub zachowuje się w sposób sugerujący, że próbuje zrobić sobie krzywdę), należy przede wszystkim zadbać o jego bezpieczeństwo, czyli postępować zgodnie ze szkolnymi procedurami opracowanymi na wypadek wystąpienia tego typu sytuacji. W takich okolicznościach najczęściej wzywa się jednocześnie pogotowie ratunkowe oraz rodziców niepełnoletniego ucznia (często również policję, np. w przypadku braku kontaktu z jego rodzicami lub opiekunami).
Jak rozmawiać z osobą cierpiącą na depresję?
Rozmowa często sprawia trudności ponieważ poziom wiedzy na temat choroby w społeczeństwie jest wciąż zbyt niski. Konsekwencją tego jest niezrozumienie przez kogoś zdrowego, co czuje i myśli chory. Już samo uświadomienie sobie, że bliską osobę dotknął ten problem może być wstrząsem, często towarzyszy temu stres i frustracja. Brak wiedzy o mechanizmach depresji utrudnia właściwą reakcję. Bliscy, mimo szczerych chęci źle formułują komunikaty skierowane do chorego, a przez to zamiast pomóc jeszcze pogarszają jego samopoczucie i wpędzająw poczucie winy. Jak uniknąć błędnych komunikatów? Warto pamiętać o kilku zasadach.
1. Nie bądź zbyt szybki, nie przytłaczaj chorego rozpędem i rozmachem swego działania.
2. Nie rób za pacjenta wszystkiego, pozostaw margines dla jego aktywności.
3. Nie uszczęśliwiaj na siłę. Uzgadniaj z pacjentem zakres i kierunek pomocy.
4. Bądź wytrwały i cierpliwy.
5. Unikaj łatwego pocieszania i komunałów. To bardzo zraża osoby chore i sprawia, że czują się jeszcze bardziej niezrozumiane i samotne. Równocześnie nastaw się na to, że wielokrotnie trzeba będzie zapewniać – „tak, wyzdrowiejesz; tak, to ci przejdzie” i nie tracić przy tym cierpliwości.
6. Nie podważaj autorytetu lekarza. Ważne, aby pacjent mu wierzył.
7. Nie obawiaj się informować lekarza, jeśli pacjent będzie wypowiadał myśli samobójcze, nawet gdyby sam chory prosił o zachowanie tajemnicy. W takiej sytuacji nie wolno zachowywać tajemnicy, ponieważ może to być bardzo niebezpieczne.
8. Postaraj się postawić na miejscu chorego. Empatia, życzliwość i zrozumienie są niezbędne, by spróbować zobaczyć świat oczami kogoś innego.
9. Nie osądzaj, mów o faktach, a nie o swojej interpretacji tych faktów. Nazywaj w prosty sposób objawy, które widzisz u rozmówcy „widzę, że ostatnio często płaczesz”, „wyglądasz, jakbyś miał mniej siły niż zwykle”, „zdajesz się trzymać z dala od innych uczniów”. Okazujesz tym samym troskę choremu, unikniesz sytuacji, że odbierze to jako subiektywną, często krzywdzącą w jego odczuciu ocenę.
10. Nie lekceważ cierpienia swojego rozmówcy. Pamiętaj, że każdy przeżywa to samo nieco inaczej. Banalne, w ocenie osoby zdrowej, sytuacje, zdarzenia i komentarze mogą być diametralnie inaczej ocenione przez chorego.
11. Nie udzielaj dobrych rad, np. „przyłóż się do nauki, bo nie zdasz do następnej klasy”, „ogarnij się” i „zachowuj jak na Twój wiek przystało”. Dla nastolatka to puste hasła, które być może słyszy na co dzień. Nie wygłaszaj ich jeśli nie zamierzasz poprzeć ich konkretnymi wskazówkami lub doradzić, gdzie młody człowiek może poszukać pomocy, gdy ma problemy lub jest zagubiony.
12. Zadbaj o równowagę między naciskiem, a biernością. Szkodliwe mogą być obie postawy. Będąc biernym wobec chorego nie motywujesz go do zmiany. Wywierając zbyt silną presję możesz wywołać w nim poczucie, że nie sprosta oczekiwaniom, nie da rady, zawiedzie, a toz kolei może go zniechęcić do jakiejkolwiek aktywności czy starań.
13. Temat zaburzeń emocjonalnych często wiąże się z dużym poczuciem wstydu. Dziecko nie rozumie mechanizmu działania choroby, a przyznanie się do niej zwykle wiąże się ze stygmatyzacją społeczną lub ostracyzmem środowiska. Dlatego niezmiernie istotne jest wytłumaczenie młodemu człowiekowi objawów, które u niego obserwujesz w kontekście depresji. Przypisanie dolegliwości chorobie zmniejsza jego poczucie winy
14. Zapewnij rozmówcę, że może liczyć na dochowanie tajemnicy. Powiedz również, że wyjątek stanowi sytuacja ujawnienia myśli samobójczych, bądź ujawnienie faktów sugerujących, że padł on ofiarą czynu karalnego.
Opracowano na podstawie materiałów przygotowanych przez Ministra Zdrowia w ramach programu pn. Program Zapobiegania Depresji w Polsce
